O φιλόσοφος Πρωταγόρας αποτελεί μέρος της πνευματικής σκηνής του 5ου π.Χ αιώνα και ίσως μάλιστα να είναι ο πιο διάσημος από τους σοφιστές.
Ήταν σταθερά απέναντι από την άρνηση της αλήθειας των αισθήσεων, και ισχυριζόταν ότι ο κόσμος για τον άνθρωπο, δεν είναι τίποτε άλλο από αυτό που ο ίδιος συλλαμβάνει με τις αισθήσεις του, οι δε πεποιθήσεις δεν είναι πάρα επινοήσεις των ανθρώπων. Ακόμα και οι ηθικές αξίες είναι σχετικές και κανείς δεν μπορεί να πει στον άλλο ότι κάνει λάθος. Για τον Αβδηρίτη «Πάντα γάρ τα φαινόμενα τοις ανθρώποις και εστιν, τα δε μηδενι των ανθρώπων φαινόμενα ουδέ εστιν». Εμείς οι άνθρωποι είμαστε το μέτρο ή το μέτρο σύγκρισης για να αποφασίσουμε τι έχει αξία και τι δεν έχει αξία ως αληθινό. Ο κόσμος είναι όπως εμείς ισχυριζόμαστε ότι είναι.
Πολλοί μελετητές ερμηνεύουν τον όρο «άνθρωπος», ως μια αναφορά στο άτομο, που λειτουργεί μέσα στο δικό του ατομικιστικό κόσμο, για τον οποίο είναι ο ίδιος εξουσιαστικός. Όπως κι αν έχει, ο σοφός Πρωταγόρας εμφανίζεται να πρεσβεύει ότι δεν υπάρχει ανεξάρτητη αλήθεια σχετικά με το ποια πράγματα υπάρχουν ή πως μοιάζουν αυτά, εκτός από τον τρόπο που τα ανθρώπινα όντα τα κατασκευάζουν αυτά για τους εαυτούς τους.
Κριτικά ερωτήματα: Οι απόψεις του για την ηθική και τους θεούς φαίνεται να κλείνουν προς το σχετικισμό. Υποστηρίζει ότι οι κοινωνίες διαμορφώνουν τους δικούς τους κώδικες ηθικής συμπεριφοράς και τους δικούς τους κώδικες νομικών συστημάτων και ότι εκείνο το οποίο είναι ορθό για μια κοινωνία δεν είναι ανάγκη να είναι ορθό και για μια άλλη, ήταν μια θέση που διαμόρφωσε για να τον εξυπηρετήσει στο επάγγελμα της σοφιστείας που ασκούσε.
Ο Πρωταγόρας παρουσιάζει τη σχετικοκρατική του θεωρία, ως θεωρία, ως κάτι που θα έπρεπε να δεχθούμε και να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας (έστω με σκοπό να απαλλαγούμε από τις διαφωνίες μας). Αλλά αν έχει δίκιο, η αλήθεια της θεωρίας του είναι σχετική προς αυτόν, δηλαδή, σχετίζεται ακριβώς με τον τρόπο που τα πράγματα φαίνονται σε αυτόν. Γιατί, λοιπόν, θα έπρεπε να δεχθούμε, ή να ενδιαφερθούμε γι αυτό που φαίνεται πως εμφανίζεται μ΄έναν συγκεκριμένο τρόπο στον Πρωταγόρα;
Αν πρόκειται να πάρουμε στα σοβαρά τη θεωρία της σχετικοκρατίας, τότε ο σχετικισμός δεν μπορεί να την υποστηρίξει.
Ο Πρωταγόρα ήταν φίλος του Δημόκριτου και μάλιστα είχε υιοθετήσει το αθεϊστικό του δόγμα. Σήμερα πολλοί τον εμφανίζουν ως τον πατέρα του αγνωστικισμού και μάλιστα επικαλούνται την πραγματεία του για τους θεούς, στην οποία λέγεται πως ξεκινούσε ως εξής: «Περί μεν θεών ουκ έχω ειδέναι, ουθ ως εισίν ουθ ως ουκ εισὶν ουθ οποιοί τινες ιδέαν · πολλά γάρ τα κωλύοντα ειδέναι ή τ αδηλότης και βραχύς ων ο βίος του ανθρώπου»…. («όσον αφορά τους θεούς, δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω ούτε αν υπάρχουν ή όχι, ούτε τι είδους μορφή λαμβάνουν. Διότι, πολλοί παράγοντες στέκονται ως εμπόδιο στη γνώση, όπως η ασάφεια και η ανθρώπινη ζωή που είναι τόσο σύντομη»).
Ηλίας Κ. Μάρκου
